Een groen dak of vegetatiedak ligt op een plat of hellend dak met begroeiing. Er kan onderscheid gemaakt worden tussen “intensief” en “extensief” begroeide daken. De begroeiing kan bestaan uit vetplanten, zoals vetkruid (sedum), kruiden, mos en/of gras (extensieve begroeiing). Ook struiken en bomen zijn mogelijk (intensieve begroeiing). Daken krijgen steeds meer gebruiksfuncties en worden daarmee multifunctioneel. Zijn daktuinen het nieuwe normaal? In dit kennisdossier praten wij u graag bij.
- Daktuinen
- Praktijkboek ‘Multifunctionele groene daken en gevels’ [ BESTEL NU ]
- Vakopleidingen [ BOEK NU ]
- Klimaatadaptief
- Nationaal Daken Plan (NDP)
- Stimulerende overheid
- Subsidie groene daken
- Kwaliteit van het groene dak
- Handreiking Natuurdaken
- Achtergrondinformatie en links
Daktuinen
Al meer dan 10 jaar is Groenkeur actief in het ondersteunen van kwaliteit voor de aanleg en het onderhoud van groene daken en gevels. Waar het begon met een simpel sedumdak, zien we de laatste jaren een grote ontwikkeling naar multifunctionele groene daken en groene gevels. Zijn daktuinen in Nederland het nieuwe normaal? Multifunctionele groene daken vervullen meerdere functies tegelijkertijd. Ze kunnen naast hun dakfunctie ook vanuit zon energie opwekken, water bergen en/of verkoelen door verdamping. Maar ook een bijdrage leveren aan biodiversiteit en tegelijkertijd een buitenruimte bieden om te gebruiken voor ontspanning en natuureducatie. En ook een parkeerdek op straatniveau is een groendak. Daarmee neemt de vraag naar kennis en vakmensen met verstand van groene daktuinen snel toe. Alle reden om de kennis te bundelen in een nieuw pratijkboek ‘Multifunctionele groene daken en gevels’. Tezamen met dit boek zijn nieuwe vakopleidingen opgezet.
Praktijkboek ‘Multifunctionele groene daken en gevels’
In 2020 verscheen het vernieuwde praktijkboek ‘Multifunctionele groene daken en gevels’ bij ISSO, het kennisinstituut voor de installatiebranche. Het praktijkboek is geschreven door mensen uit het vak, die daktuinen als het nieuwe normaal beschouwen. Zowel leveranciers, adviseurs, dakhoveniers als opleiders schreven mee aan de inhoud. Het is hierdoor een goed en bruikbaar naslagwerk geworden voor de mensen die actief zijn met en op groene daktuinen en aan groene gevels. Het Duitse instituut FLL geeft al jaren richtlijnen uit voor zowel dak als gevelbegroening. Ook die zijn verwerkt in het praktijkboek. Bent u zich nog aan het oriënteren en op zoek naar inspiratie en een eerste verkenning? Dan is het Levende Gebouw, geschreven door Kim van der Leest in opdracht van branchevereniging VHG, een goede bron.
Vakopleidingen
Op basis van het praktijkboek heeft Groenkeur samen met IPC groene ruimte opleidingen ontwikkeld. In deze opleidingen komt de aanleg, het onderhoud en werkvoorbereiding voor een daktuin of groene gevel aan bod. Een opleiding speciaal voor groenprofessionals. Veilig werken op hoogte hoort hier natuurlijk ook bij. Hiervoor is een apart certificaat ontwikkeld samen met BDA Opleidingen. Op deze wijze stimuleert Groenkeur met haar partners naar daktuinen als het nieuwe normaal. Voor het reguliere onderwijs zijn er op mbo-niveau keuzedelen uitgewerkt.
Klimaatadaptief
Klimaatverandering is niet langer alleen maar een begrip en iets dat we pas op de langere termijn gaan voelen. Het is steeds duidelijker zichtbaar en voelbaar, zeker ook in de stedelijke omgeving. De zomers worden heter, met hittestress in de gebouwde omgeving en droogte als gevolg. Daarnaast neemt de wateroverlast met steeds frequentere en heftige piekbuien toe, kan het rioolstelsel die niet snel genoeg verwerken en zien we de straten na een flinke hoosbui blank staan.
Nationaal Daken Plan (NDP)
De bebouwing breidt uit en zorgt voor een verdere verstedelijking en ook verdichting van de stad. In dit dichtbevolkte Nederland willen we allemaal graag een prettige en kwalitatief goede leefomgeving. Ondertussen staat de biodiversiteit steeds meer onder druk, niet alleen in de natuurgebieden, maar ook in de stad. Gelukkig begrijpen bestuurders steeds beter hoe een groene leefomgeving bijdraagt aan een goede mentale en fysieke gezondheid. De oplossing lijkt te liggen in ‘meervoudig ruimtegebruik’. Daarmee zijn daktuinen in Nederland het nieuwe normaal. Naast en in samenhang met de klimaatverandering staan we voor nog een andere uitdaging: de energietransitie, de opgave om over te gaan op duurzame energie.
De concept Regionale Energie Strategieën dienen medio 2020 klaar te zijn. Deze vertalen zich veelal in een ‘Zon-op-dak’ aanpak en daarmee groeit de behoefte om te zoeken naar een versnelde meervoudige invulling van daken voor de energietransitie, dan wel in de stedelijke omgeving slim te kijken welke dakcombinaties op welke locatie het meeste effect sorteren.
In Nederland ligt er momenteel nog een enorm potentieel aan braakliggende daken en kansen om deze in te zetten voor multifunctioneel gebruik. Van de 400 km2 plat dakoppervlak schatten we dat momenteel slechts 5% wordt gebruikt voor hernieuwbare energie-productie, 2% voor klimaatadaptatie en 1% voor natuurinclusief bouwen. Om de groene daktuin en de geveltuin te stimuleren is het Nationaal Daken Plan opgericht. Dit is de opvolger van de Green Deal Groene Daken. Groenkeur is actief deelnemer in het NDP.
Stimulerende overheid
Rotterdam en Amsterdam werken met hun stedelijke dakenprogramma’s aan een groene en multifunctionele ‘bovenstad’ voor een toekomstbestendige leefomgeving voor hun inwoners, ondernemers en bezoekers, in lijn met de Nationale Omgevingsvisie. Ook Utrecht,
Leeuwarden, Den Haag, Eindhoven, Enschede, Almere en Tilburg werken aan ambities om het potentieel op het daklandschap te ontwikkelen samen met waterschappen, provincies, kennisinstellingen en bedrijven. Meer en meer gemeenten ontdekken de mogelijkheden en zoeken wegen naar een versnellingsaanpak om daktuinen tot het nieuwe normaal te verheffen.
Het ontbreekt nog aan een landelijk en samenhangend perspectief tussen de stedelijke dakenprogramma’s, waarbij kennis en kunde worden uitgewisseld en successen en uitdagingen worden gedeeld en verdiept.
Door ervaringen te delen, lessen te consolideren en te verspreiden kunnen lokale overheden sneller voortbouwen op wat er al is en kunnen zij de beschikbare daken effectiever inzetten voor het oplossen van verschillende maatschappelijke opgaven. Op die manier het enorme potentieel in het dakenlandschap samen versneld inzetten op benutting voor energietransitie, klimaatadaptatie, biodiversiteit en/of als groene buitenruimte. Groenkeur draagt hieraan samen met haar deelnemers graag bij met de inzet van het bedrijfscertificaat Beoordelingsrichtlijn BRL Dak- en gevelbegroening en de vakopleidingen voor medewerkers die daktuinen aanleggen en onderhouden. Zo kunnen daktuinen het nieuwe normaal worden.
Subsidie groene daken
Een groot aantal gemeenten, provincies en waterschappen zien het belang in van groene daken. Om die reden zijn er in veel gemeenten subsidies voor de aanleg van groene daken beschikbaar. Langdurig van een groen dak kunnen genieten? Dan speelt kwaliteit bij de aanleg een belangrijke rol. Om die reden komen in veel subsidieregelingen eisen op dit gebied voor. Er kan dan gevraagd worden om een bedrijf dat over het certificaat BRL Dak- en gevelbegroening beschikt. Voor kleinere daken maakt men vaak gebruik van vakbekwame medewerkers. Die moeten dan beschikken over het Groenkeur-certificaat voor de aanleg van groene daken. Ook voor een goed dakadvies kunt u bij deze partijen terecht. Ze kijken eerst naar de ondergrond en sterkte van uw dak. Daarna geven ze dakadvies. Het kan verstandig zijn om gelijktijdig de dakbedekking te vervangen, zodat u nog langer kunt genieten van uw groene sedumdak. Vaak wordt verwezen naar het waterbergend of water bufferend vermogen van het dak. Dat kan, maar formuleer het dan wel goed, lees vooraf deze white paper van Optigrün.
Kwaliteit van het groene dak
Het aanleggen van daktuinen is een specialisme. Een groen dak op uw schuur af aanbouw kunt u wellicht nog zelf aanleggen; houdt u wel rekening met de dakbelasting! Echter de grotere daktuinen vragen expertise. Enerzijds om het werk veilig uit te kunnen voeren, maar ook om de dakconstructie te kunnen beoordelen, het watersysteem te plaatsen en de keuze te maken in planten en bomen. De wijze van aanleggen en onderhouden vraagt vakmanschap. Om die reden heeft Groenkeur het bedrijfscertificaat Dak- en gevelbegroening gemaakt op verzoek van de markt. Bedrijven met het certificaat Dak- en gevelbegroening weten wat ze doen en zijn in staat om simpele en ook heel complexe daktuinen en groene gevels aan te leggen. Voorbeelden hiervan zijn er inmiddels legio te vinden. Een nieuwe landmark komt in Utrecht te staan, Wonderwoods. Dit vraagt bijvoorbeeld jaren van voorbereiding, maar ook bijscholing van de klim- en onderhoudstechnieken.
Wilt u weten welke bedrijven Groenkeur gecertificeerd zijn? Kijk dan in ons register
Natuurdak
De handreiking Natuurdaken laat zien hoe je met je dak een verschil kunt maken voor de natuur. Niet alleen op het platteland, maar juist ook in de stad. Een natuurdak met bloeiende kruiden, grassen en andere planten brengt de levende natuur terug in de verstedelijkte omgeving. Natuurdaken kunnen daarbij als stapsteen gebieden verbinden en de biodiversiteit versterken. Zo bieden de platte daken in industriegebieden en woonwijken prachtige kansen voor het creëren van nieuwe natuur.
En natuurdaken kunnen nog veel meer: Zo gaan ze opwarming van de stad tegen. Groene ‘polderdaken’ gaan uitstekend samen met het opvangen van regenwater op het dak. Dit water levert op zijn beurt weer een belangrijke bijdrage aan de diversiteit van het dakleven. En natuur op je dak draagt weer bij aan de gezondheid en kwaliteit van je eigen leven. Zelfs combinaties met zonnepanelen zijn goed mogelijk. Natuurinclusief bouwen is bouwen voor de toekomst!
In deze handreiking zijn kennis en ervaringen vanuit de praktijk gebundeld door de Green Deal Groene Daken waar NIOO-KNAW partner van is. Natuurdaken staan nog aan het begin van hun ontwikkeling en meer kennis van natuur op daken is nodig. Nieuwe kennis zal ook in komende jaren een plek krijgen in deze handreiking. Zo wordt de handreiking ook een levend document. Een natuurdak is meer dan een dak met planten en bloemen. Een natuurdak is een investering in de toekomst van de natuur en van jezelf. Ik hoop dat je net zo enthousiast wordt van deze vorm van natuur als wij al een tijdje zijn.
Help ons mee het braakliggende daklandschap te verrijken en laat je dak een bijdrage leveren aan het versterken van jouw stadsnatuur. Dit zegt Prof. Dr. Louise Vet, voormalig Directeur Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) en voorzitter kwartiermakers Deltaplan Biodiversiteitsherstel.
Achtergrondinformatie en links
Op een groot aantal plekken is meer informatie te vinden over nut en noodzaak van groene daken.
De Green Deal Groene Daken heeft een aantal handzame factsheets uitgebracht die in één beeld laten zien welke kansen het dak nog meer te bieden heeft. Download Factsheet | Download Infographic | Download Infographic met SDG’s
Een groot aantal achtergrond documenten is verzameld op de pagina van Multifunctionele daken
STOWA, Stichting Toegepast wetenschappelijk onderzoek waterbeheer, heeft wetenschappelijke informatie gebundeld.
Het programma de Groene stad heeft de voordelen van een groene omgeving voor verschillende sectoren uitgewerkt in informatiebladen.
Wilt u informatie toevoegen aan dit kennisdossier? Laat het ons weten en wij vullen het aan.